Burn-out: dit is wat je vooral niet moet zeggen tegen iemand met burn-out (en wat wél)

Omdat burn-out (helaas) steeds vaker voorkomt is de kans ook steeds groter dat jij in je omgeving iemand kent die op weg is naar een burn-out, er midden in zit, herstellende is of er weer bovenop is. Toch blijft het verschijnsel ‘burn-out’ een taboe en erg onbegrepen. Het gevolg hiervan is dat het heel moeilijk kan zijn om te gaan met de situatie van de zieke. Want, zeg nou eerlijk…. weet jij wat je moet zeggen tegen iemand in een burn-out? Om het onderwerp beter bespreekbaar te maken lees je in dit artikel wat je vooral niet moet zeggen tegen iemand die opgebrand is, maar ook wat je wél kunt zeggen om behulpzaam te zijn. 

Als stresscounselor weet ik wat veelgemaakte opmerkingen zijn die niet behulpzaam zijn voor iemand in een burn-out. Vaak stammen deze opmerkingen uit onwetendheid, onbegrip, ongemak of simpelweg uit gebrek aan empathie. Ook al zijn vaak de bedoelingen goed, de plank wordt maar al te vaak mis geslagen. Vind jij het ook moeilijk hoe om te gaan met een collega, buurman, vriend of familielid die een burn-out heeft? Lees dan even verder. Deze opmerkingen kun je beter inslikken:

Niet doen: ongevraagd en ongepast advies geven

• Je moet lekker gaan sporten, dat is goed voor je.
• Doe leuke dingen!
• Jij moet geen leuke dingen doen, want je moet vooral uitrusten.
• Je moet niet zo piekeren.
• Je moet wel gezond eten hoor.

Wat is er mis met deze opmerkingen? Hoewel je probeert mee te denken, is ten eerste is de zieke al genoeg bezig met wat hij of zij wel of niet moet doen. Advies waar niet om gevraagd is helpt daarom niet. Daarbij zijn deze adviezen nogal simplistisch. Hieruit blijkt ook dat je de situatie niet goed begrijpt. Het is behulpzamer om je te verdiepen in wat burn-out precies is en wat de mogelijkheden en beperkingen van iemand zijn in plaats van lukraak advies geven. Daarbij zijn bovenstaande adviezen ook wel erg open deuren en als degene die ziek is deze zaken niet doet, komt dat waarschijnlijk doordat het op dat moment niet lukt.

Doen: vragen naar behoeften

In plaats van ongevraagd advies geven, kun je beter vragen waar diegene behoefte aan heeft. Iemand komt in een burn-out door structureel te weinig rekening te houden met eigen behoeften. Door hiernaar te vragen help je niet alleen diegene door het aanleren van aandacht aan behoeften geven, maar kun je dankzij het antwoord ook daadwerkelijk proberen de juiste hulp te bieden.

• Waar heb je behoefte aan?
• Wat zou je van mij willen?
• Wat heb je nodig om je beter te voelen?
• Hoe kun je het jezelf aangenamer maken?
• Mag ik je een tip geven/even uit eigen ervaring spreken?

Niet doen: verklaringen geven en invullen

• Heb je te hard gewerkt?
• Het zit tussen je oren.
• Het zit bij jou in de familie.
• Het is je eigen schuld.
• Dit komt omdat je zo ….(bijv: perfectionistisch) bent en omdat ….. (bijv: je relatie uit is gegaan).
• Zie je wel! Ik zei toch dat dit ging gebeuren als je zo doorging.
• Dat heb ik ook gehad. Na twee weken uitrusten ging het weer beter.

Waarom zijn opmerkingen in deze richting niet handig? Ieder verhaal wat tot een burn-out heeft geleid is uniek. Probeer niet te doen alsof je weet hoe dit ontstaan is. Hiermee bagatelliseer je het probleem en iemand die het moeilijk heeft wil zich juist graag gehoord en begrepen voelen. De oorzaken zijn complex en een opeenstapeling van zaken. Door aannames te doen en deze te ‘labellen’ geef je geen aandacht of interesse aan de werkelijke oorzaken en wals je ook heen over de complexiteit waarin diegene op dat moment zich in bevindt. Vragen en stellingen in deze richting geven de ander geen ruimte om verhaal te doen of toelichting te geven, mocht daar behoefte aan zijn.

Doen: luisteren

In plaats van je eigen verklaringen en aannames maken, kun je beter de ander de ruimte bieden uitleg te geven. Vertellen kan zeer helend zijn en daarbij laat je zien dat je écht aandacht voor de ander hebt. Luisteren is een kunst! Houd daarbij rekening met het feit dat het beantwoorden van vragen ook al te veel kan zijn voor iemand in een burn-out. De vragen om de oren laten schieten is niet behulpzaam. Aanvoelen en bekijken wat de ander kan hebben en hierover verduidelijking vragen wel. Wat je zou kunnen vragen is:

• Hoe voel je je?
• Wat zeggen de artsen/therapeuten over jouw situatie?
• Hoe voelt het om een burn-out te hebben?
• Weet je wat je burn-out heeft veroorzaakt?

Niet doen: onderschatten

• Jij zit nu hele dagen thuis, dan kan ik wel langskomen toch?
• Je hebt nu veel tijd om te relaxen en leuke dingen te doen.
• Je kunt toch wel zelf je boodschappen doen?
• Het is aanstellerij.
• Maar waarom kan je dan niet gewoon even bellen? Je hebt toch niks te doen.
• Het is maar een klein stukje fietsen.
• Je hoeft niet gelijk boos te worden.
• Gewoon doorgaan!
• Als er iets is of ik je ergens mee kan helpen, moet je het maar laten weten hoor.

Uit de situatie niet goed begrijpen of kunnen inschatten denk je wel eens goed te doen door positief te zijn of ‘mee te denken’ met de situatie. Wat er gebeurt is dat door zo’n opmerking te maken je de situatie kan bagatelliseren. Hiermee laat je dan ook duidelijk zien dat je geen idee hebt hoe het de ander vergaat of dat je niet open staat dit te horen.

Doen: beperkingen en mogelijkheden onderzoeken

Wil je laten zien dat je wel graag wilt weten hoe het gaat en dat je de heftigheid van de situatie inziet, zeg dan iets in de trant van het volgende:

• Ik weet dat alles heel zwaar is nu, maar wat kun je wel of wat lukt er wel?
• Hoe lang mag ik langskomen?
• Hoe ziet je dag eruit?
• Zie je het zitten om te fietsen/boodschappen te doen?
• Kan ik een boodschap voor je meebrengen?
• Wat kan ik doen om je te helpen?
• Wat heb je nodig? Niks is te gek om te vragen.

Niet doen: pushen

• Maar kan je niet een beetje werken dan?
• Kun je echt niet werken? Ook geen halve dagen?
• Wanneer heb je weer tijd voor ….?
• Je mist allemaal leuke dingen.
• Wanneer kun je weer werken?
• Als je even doorzet dan ……
• Het kost maar tien minuten dus dat moet wel kunnen.
• Ik wil graag snel antwoord.

Misschien zijn je vragen of opmerkingen goed bedoeld en wil je slechts een inschatting maken van de situatie, de manier waarop je iets zegt of vraagt maakt heel veel verschil uit. Vragen stellen zoals bovenstaand zijn heel suggestief. Beter kun je open vragen stellen, waarbij je degene met een burn-out niet pusht zich te moeten verantwoorden of in de weerstand te gaan. Dit kost energie en daarbij heeft deze persoon behoefte aan steun, net zoals ieder ander die het moeilijk heeft. Degenen die in een burn-out terecht komen zijn juist personen die doorzetten en niet kunnen werken, sporten, sociaal doen is het laatste wat zij willen. Wat je beter wel kunt zeggen?

Doen: serieus nemen

Hoe je beste ondersteunend kunt reageren is door dat wat de ander aangeeft serieus te nemen. Wat is dat eigenlijk ‘serieus nemen’? Dat betekent dat je niet twijfelt aan hetgeen de ander aangeeft. Van daaruit kun je laten blijken dat je de ander accepteert en het beste wenst. De volgende uitspraken kunnen daarbij helpen:

• Je grootste prioriteit is nu je eigen welzijn.
• Je voelt zelf het beste aan wat je wel of niet kunt doen.
• Het is tijd jezelf op de eerste plek te zetten. Dat heb je te lang niet gedaan.
• Wat is mogelijk voor jou?
• Geef het alsjeblieft aan als het te veel is of je het niet trekt.
• Wat goed dat je even pas op de plaats doet. Dat is het enige wat je nodig hebt.
• Laat alles van je werk even los; de wereld draait ook door zonder jou. Doe nu eerst wat jou goed doet.
• Ik wil je niet overvragen, dus kun je aangeven wat je zou kunnen?
• Het heeft geen haast. Neem je tijd.
• Je mist eigenlijk niks hoor. Jouw herstel is veel belangrijker.
• Iedereen begrijpt dat je er niet bij kunt zijn, maar vindt het erg jammer. Veel sterkte.

Niet doen: oordelen

• Doe je wel hard genoeg je best?
• Wat ben jij gevoelig zeg.
• Ik denk dat je je aanstelt.
• Je bent altijd al softy geweest.
• Het schiet niet echt op bij jou he.
• Je maakt je altijd veel te druk.

Vaak maken we allerlei invullingen voor de ander. We denken te weten waarom iemand doet wat hij doet of waarom iemand in de situatie zit waar hij in zit. Snel een oordeel klaar hebben. Hier kunnen we niet altijd wat aan doen. Wel kunnen we iets doen op de manier waarop we hier vervolgens uiting aan geven. Iemand in een burn-out, net als ieder ander die het moeilijk heeft, heeft behoefte aan steun en empathie. Empathisch reageren kan al heel simpel, zoals je hieronder leest.

Doen: empathisch reageren

• Ik weet dat je het heel zwaar hebt nu.
• Wat kut voor je!
• Wat moet je het moeilijk hebben (gehad). Ik kan me er niks bij voorstellen.
• Je lichaam heeft een heel goed herstellend vermogen en hier kom je ook weer overheen. Op jouw tijd.
• Ik weet niet wat ik moet zeggen… Ik vind het zo heftig voor je.
• Heel erg veel sterkte.
• Zorg goed voor jezelf.
• Wees lief voor jezelf.
• Hier heb je mijn telefoonnummer: je mag me altijd appen. Niks is stom.
• Wat is het beste voor jou? Zal ik je af en toe een berichtje sturen/je bellen of legt dat alleen maar druk bij je neer?

Burn-out: wat is dat nu eigenlijk?

Na al deze voorbeelden van do’s en don’ts op gebied van reageren naar iemand met een burn-out is het tijd voor wat uitleg over wat burn-out nu eigenlijk is. Hierover lees je meer in mijn eerdere artikel over de signalen van burn-out. Heb jij nog aanvullende uitspraken die niet mogen ontbreken aan deze lijsten? Laat je horen! Laat een reactie achter onder dit artikel.

Geschreven door Marieke de Groot, stresscounselor, voor Vivonline